Wat is de impact van taakherschikking in de ouderenzorg? Hoe kun je taakherschikking in verpleeghuizen optimaliseren? Deze vragen stonden centraal in het promotieonderzoek van Marleen Lovink. Een gezamenlijke visie op zorg blijkt een van de succesfactoren bij de inzet van een VS of PA in een verpleeghuis.
De aanleiding voor taakherschikking in de ouderenzorg, met inzet van een VS, PA of praktijkverpleegkundige, is het tekort aan specialisten ouderengeneeskunde. Dat heeft onder andere te maken met het feit dat de ouderenzorg niet zo populair is onder geneeskundestudenten. ‘Verpleeghuizen zien zich geconfronteerd met een tekort aan artsen en zoeken naar wegen om het tekort op te vullen’, vertelt Marleen Lovink. ‘Vanuit die positie wordt de keuze gemaakt voor een VS of PA. Je hoopt dat goed wordt nagedacht over wat deze professional te bieden heeft. Maar we zagen in de praktijk dat deze stap vaak wordt overgeslagen. Dat is heel jammer, want dan maak je geen optimaal gebruik van de meerwaarde die een VS of PA kan bieden.’
Brugfunctie
Uit het promotieonderzoek van Marleen Lovink kwam naar voren dat taakherschikking in de ouderenzorg mogelijk is met behoud van kwaliteit van zorg. De meerwaarde van een VS of PA in de ouderenzorg is vooral de brugfunctie die deze zorgprofessional kan vervullen tussen het medische en het verpleegkundige domein, legt Lovink uit. ‘In verpleeghuizen werken met name verzorgenden in het verzorgende en verpleegkundige team, dat zijn mbo-3 opgeleide zorgprofessionals. Meteen daarna komt de arts, dus het gat daartussen is vrij groot. Met een VS, PA of praktijkverpleegkundige erbij is het functiehuis beter gevuld en verloopt de samenwerking beter.’
De meerwaarde van een VS of PA in de ouderenzorg is vooral de brugfunctie die deze zorgprofessional kan vervullen tussen het medische en verpleegkundige domein
Uit het onderzoek kwam ook naar voren dat de VS of de PA een coachende rol kan vervullen binnen het zorgteam. Lovink: ‘Denk aan kritische vragen stellen aan verzorgenden tijdens een visite en uitleggen waarom en hoe handelingen gedaan worden.’ De VS of PA draagt ook bij aan kwaliteit van zorg, bijvoorbeeld in kwaliteitsprojecten. Een voorbeeld was een VS die voor een geriatrische instelling een ontbijtbuffet bedacht, zodat bewoners meteen bij het ontbijt al in beweging komen.
Meer ruimte door taakherschikking
Een van de effecten van taakherschikking in de ouderenzorg is dat door de inzet van de VS of PA de specialist ouderengeneeskunde meer tijd overhoudt voor ouderen met complexere zorgvragen in het verpleeghuis. Ouderen blijven langer thuis wonen, waardoor in de eerste lijn meer vraag ontstaat naar specifieke expertise gericht op ouderenzorg. Door taakherschikking ontstaat daar meer ruimte voor. Ook voor VS’en of PA’s liggen er mooie kansen om hun kennis en expertise vanuit het verpleeghuis in te zetten in de eerste lijn.
Marleen Lovink is verpleegkundige en behaalde haar Master in Verplegingswetenschappen. Daarna startte zij met haar promotieonderzoek naar taakherschikking in de ouderenzorg. Zij voerde een literatuurstudie uit waarmee de effecten van taakherschikking in de ouderenzorg in kaart zijn gebracht, een kwalitatief onderzoek en een casestudie in zeven verpleeghuizen waar een PA, VS of praktijkverpleegkundige werkzaam is. Momenteel werkt zij als onderzoeker bij de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, lectoraat organisatie van zorg en dienstverlening, en bij het UKON, Universitair Kennisnetwerk Ouderenzorg Nijmegen, Radboudumc.
Visie op zorg
Gaandeweg het onderzoek, ontdekte Marleen Lovink dat taakherschikking niet het startpunt zou moeten zijn. Een duidelijke en gedragen visie op zorg is essentieel. Lovink: ‘De instelling moet nadenken over vragen als: wat vinden wij nou goede zorg? Welke zorgvragen hebben we hier? Wat bieden wij al aan? En vervolgens: welke professionals hebben we daarvoor nodig? Past hierin een VS of een PA, of een praktijkverpleegkundige? In enkele praktijkcases die we hebben onderzocht, werden deze vragen nauwelijks besproken. In de verpleeghuizen waar daar meer over is nagedacht, verloopt de organisatie van zorg en de samenwerking beter.’
‘Begin met de vraag waaróm je met een PA of VS start. Te vaak wordt gedacht: we nemen iemand aan en het probleem is opgelost. Maar dan begint het pas.’
Het klinkt heel logisch, maar de onderzoekers zagen in de praktijk dat het starten bij een visie vaak niet gebeurt. ‘Dat zit dus vooral in de start’, zegt Marleen Lovink. ‘Begin met de vraag waaróm je met deze professional start. Te vaak wordt gedacht: we nemen iemand aan en het probleem is opgelost. Maar dan begint het pas.’
Onbekend maakt onbemind
Lovink zag ook dat er veel onbekendheid is met de competenties en wettelijke bevoegdheden van een VS of PA. Hierdoor worden deze zorgprofessionals beperkt ingezet en controleert de arts nog steeds wat de VS of PA doet. Waar er meer met elkaar was gepraat en duidelijker is wat iemand kan en mag doen, werden de VS en PA zelfstandiger ingezet. Wat ook opviel was dat vaak niet bewust wordt gekozen voor een VS óf PA. Marleen Lovink: ‘Wat we hoorden was: ‘Iemand wilde graag de opleiding tot VS doen’, of: ‘Ik heb al eens gehoord over een PA’.
Ook de behoudende opstelling van Verenso, de beroepsvereniging van specialisten ouderengeneeskunde, speelde hierbij een rol. Mede door het promotieonderzoek van Marleen Lovink is er een werkgroep gestart, samen met de beroepsverenigingen van de VS en PA, om samenwerkingsafspraken te maken rondom taakherschikking in de ouderenzorg. Een mooie ontwikkeling, zegt Lovink, en hard nodig: ‘Een landelijke handreiking geeft de professionals in de praktijk meer zekerheid en zij voelen zich meer gesteund door de beroepsverenigingen.’
Profileren
Om de zichtbaarheid te vergroten, ligt er ook een belangrijke taak voor de VS’en en PA’s zelf. Het raamwerk uit het onderzoek kan hierbij helpen. Hierin staat onder andere welke verschillende disciplines je moet betrekken om met elkaar na te denken over welke zorg je wil bieden en welke professional wat doet.
‘Wat wij ook wel zagen in het onderzoek is dat waar het goed liep de professionals vaak daadkrachtig zijn, stevig in hun schoenen staan en opkomen voor hun rol. Dat kun je niet heel makkelijk aanleren, maar het is wel belangrijk. Vaak ben je de eerste VS of PA in de organisatie, dus je moet pionieren. Je gaat sowieso hobbels tegenkomen. Ook leek bij PA’s en VS’en met een achtergrond in de acute zorg of een complexe setting, de implementatie van hun functie soepeler te verlopen.’
Vaak ben je de eerste VS of PA in de organisatie, dus je moet pionieren.
Het maakt ook veel verschil als er al bepaalde structuren aanwezig zijn in een zorgorganisatie, zegt Lovink: ‘In verpleeghuizen waar al enkele VS’en of hbo-opgeleide verpleegkundigen werkten, zagen we dat het proces al beter verliep. Deze zorgprofessionals hadden onderling contact of organiseerden gezamenlijk bijeenkomsten. Dat maakt veel uit want dan ben je meer een beroepsgroep in plaats van alleen.’
Invulling geven aan eigen rol
Bij de start van het onderzoek verwachtte Marleen Lovink te zien hoe de nieuwe zorgprofessionals worden ingezet en wat hun toegevoegde waarde is. Maar in het veld bleek dat ze vooral worden ingezet om het artsentekort op te vangen. ‘Er liggen nog heel veel kansen om optimaal gebruik te maken van deze beroepsgroep. Ik heb heel veel respect voor de professionals die dat wél van de grond hebben gekregen in de verpleeghuizen, want het is heel lastig als er veel onduidelijk is of als de artsen nog twijfels hebben.’
Ga dus met elkaar het gesprek aan, adviseert Marleen Lovink: ‘Ga er niet vanuit dat dingen goed geregeld zijn, dat mensen weten wat jij kan of wat jouw achtergrond is, laat dat vooral zien en horen.’
Leestips:
- Eindrapport Taakherschikking in de ouderenzorg
- Proefschrift: The impact and organisation of skill mix change in health care for older people
- Factsheet behorend bij het proefschrift: The impact and organization of skill mix change in healthcare for older people
- ‘Taakherschikking in de lift, maar meer stimulerend beleid nodig‘
tekst: Maud Notten, webredacteur Platform Zorgmasters