Als intensivist merkte Herman Kreeftenberg al snel dat physician assistants (PA) heel waardevol zijn op de intensive care (ic). Ze hebben vaak een achtergrond als ic-verpleegkundige, zijn bekend met acuut zieke patiënten en hebben een klinische blik. De positionering van de PA bleef echter lang onduidelijk. Met zijn promotieonderzoek heeft Kreeftenberg daar verandering in gebracht: ‘Zonder PA’s is onze ic niet te runnen. Het doel was de PA op de kaart te zetten.’
Herman Kreeftenberg werkt sinds 2006 als intensivist in het Catharina ziekenhuis Eindhoven. Zijn collega was in 2002 al gestart met de ic-opleiding voor physician assistants en verpleegkundig specialisten. Zij werden gepositioneerd als zaalarts en ingezet voor eenvoudige cardiochirurgie. ‘Het waren mensen die verder wilden groeien. Ze leerden de dagelijks ic-taken en werden daar heel bedreven in. We maakten daarmee een enorme kwaliteitsslag.’
Ic is teamwork
Kreeftenberg zag de potentie en de mogelijkheden van de PA op de ic-afdeling. Zijn promotieonderzoek was een zoektocht naar parameters om te kijken hoe en waarmee je de toegevoegde waarde van de PA kan meten en vastleggen. Hij begon met een literatuuronderzoek en zocht naar een meetanalyse die de waarde van de PA kon meten.
Mijn promotieonderzoek was een zoektocht naar de parameters waarmee je de toegevoegde waarde van de PA kan meten en vastleggen.
Kreeftenberg: ‘We ontdekten dat je de meerwaarde niet kan zien. We keken naar bijvoorbeeld opnameduur en mortaliteit van patiënten op de ic, maar konden niet vaststellen dat de PA daar invloed op had. Het is heel moeilijk om de individuele meerwaarde van zorgverleners te meten omdat je op de ic in teamverband werkt. De PA mag vanuit de Wet BIG artikel 3 zelfstandig behandelen en diagnoses stellen, maar dat doe ik ook. We toetsen ons beleid aan elkaar, het werk op de ic is echt teamwork.’
Veel ervaring
Het onderzoek ging verder met een beschrijving van de inrichting van de zorg. In prospectief onderzoek werden vooraf of bij patiënten de parameters opgehaald. Hieruit bleek dat de PA’s vaker raak prikken en minder pogingen nodig hebben voor succes. Kreeftenberg: ‘PA’s zijn zo waardevol omdat het heel geoefende mensen zijn die de technische handelingen goed kunnen uitvoeren.’
Ook bleek de complicatierate van PA’s lager dan bij de assistenten. Dat komt vooral omdat ze heel veel ervaring hebben, in tegenstelling tot de telkens roulerende assistenten. ‘Maar het is ook belangrijk dat wij de assistenten opleiden en met de ic bekend laten worden’, zegt Kreeftenberg. ‘Want dat zijn misschien de chirurg-intensivisten en internist-intensivisten in spe. Maar als je het hebt over interventies, dan is het handig om een PA te hebben want zij doen het gewoon heel vaak.’
Niet-technische handelingen
Vervolgens keek Kreeftenberg met zijn onderzoeksteam naar niet-technische handelingen. Retroperspectief werd teruggekeken in een database. Was er bijvoorbeeld verschil te zien in de hoeveelheid tijd tussen het signaleren dat een patiënt op een afdeling verslechtert, en de beslissing of deze patiënt naar de ic moet of aanvullende behandeling nodig heeft op de afdeling? Maakte het uit of een PA betrokken was bij dit team? Retroperspectief werd ook daarin geen verschil te gezien.
PA is bekwaam
Na deze vaststellingen verlegde Kreeftenberg de focus op andere procesparameters, zoals teamwork, overzicht en differentiaaldiagnoses. ‘In eerste instantie zagen we dat de heel ervaren PA’s het beter doen dan de arts-assistenten. De mensen die in het team werkten zagen dit ook, het werd zo ervaren. Maar wat is dan de conclusie? Dat wisten we nog niet.
De conclusie van het proefschrift is dat de PA bekwaam is en kwaliteit en continuïteit levert.
Misschien komt het omdat je een PA langer kent en dus een betere relatie met hem of haar hebt? Of omdat PA’s een andere houding hebben dan de dokter? Of omdat ze wat verder in hun leven zijn, over het algemeen hebben ze een gezin en zijn ze gesetteld in de regio. We weten niet waar het aan ligt, maar zien wel dat het optreedt. En dat was uiteindelijk de conclusie van het proefschrift: de PA is bekwaam en levert kwaliteit en continuïteit. Hij of zij blijft langer op de ic-afdeling werken en kijkt continu naar de patiënt. En doordat de PA veel dingen vaak doet, levert hij kwaliteit.’
Vooroordelen
In het kader van het promotieonderzoek is ook een enquête gehouden onder intensivisten en PA’s in Nederland. Wat opviel was dat er tussen medische centra veel verschillen zijn in hoe de PA wordt ingezet. En ook dat er af en toe nog vooroordelen bestaan, zoals dat je de PA niet volwaardig kan inzetten. Zo mogen in sommige centra PA’s niet dezelfde dingen doen als arts-assistenten of ze draaien geen nachtdiensten. Kreeftenberg: ‘Voor de toekomst van het beroep is het belangrijk dat het beroep gestandaardiseerd wordt. Daarom hebben we samen met de beroepsvereniging NAPA het consensusdocument geschreven.’
Een van de dingen die onderschat wordt, is de tijd die mensen moeten investeren in de opleidingen, zegt Kreeftenberg. ‘De PA’s die bij ons werken hebben al ervaring als ic-verpleegkundige. Ze worden vervolgens opgeleid in het medisch domein en moeten nog veel ervaring opbouwen. Dat doen ze wel snel, omdat ze die klinische blik hebben, maar het duurt vijf jaar voordat ze volledig opgeleid zijn.’
PA volledige steun geven
Het laatste hoofdstuk is samen met PA’s geschreven: wat is nodig om een PA succesvol te integreren op een ic? ‘Daarin stuitten we op zaken waar de PA over viel’, zegt Kreeftenberg. ‘Sommige PA’s zeiden dat ze opgeleid werden tot PA, maar niet wisten wat ze na de opleiding gingen doen. Een duidelijke functieomschrijving ontbrak. Of ze voelden dat niet iedereen er echt achter stond, een PA op de ic. Het is wel heel erg belangrijk dat je de mensen die je opleidt ook volledige steun geeft. Dat ze weten waar ze terecht komen en duidelijkheid hebben over hun taken. Uiteindelijk ontwikkelen ze zich tot volwaardige clinici. Dan gaan ze bijvoorbeeld research doen, of zich ontwikkelen in klinisch leiderschap, of ze gaan zich met ziekenhuisbeleid bemoeien. Dan zie je dat ze zich echt ontplooien. Dat heeft even tijd nodig en dat wordt niet altijd even goed begrepen.’
De PA is niet meer weg te denken uit medische processen.
PA op de kaart zetten
Herman Kreeftenberg vindt het mooi dat PA’s zelf hebben meegewerkt aan het promotieonderzoek en coauteur zijn van wetenschappelijke artikelen. Ze hebben hierdoor een boost gekregen. ‘Een proefschrift gaat heel snel over jou, maar mijn bedoeling was echt om de PA op de kaart te zetten. Ze moeten hun eigen entiteit ontwikkelen en hun eigen beroepskader. Zo ontstond vanuit de PA’s de wens voor een ic-opleiding. Een van de PA’s uit het Catharina Ziekenhuis heeft dat opgepakt met een aantal andere PA’s in Nederland. De PA is onontbeerlijk geworden in de Nederlandse gezondheidszorg. Je kan niet allemaal arts-assistent zijn, want die worden op een gegeven moment dokter of specialist. En ook zij hebben andere professionals nodig. De PA is niet meer weg te denken uit medische processen.’
Herman Kreeftenberg promoveerde op 24 maart 2023 aan de Tilburg University. Bekijk hier het proefschrift.
Tekst: Maud Notten, redacteur Platform Zorgmasters