Mieke van der Biezen
De verpleegkundig specialist (VS) neemt in steeds meer huisartspraktijken en op spoedposten taken over van de huisarts. Wat zijn de effecten hiervan? Wordt de geleverde zorg beter of goedkoper? Dat onderzocht Mieke van der Biezen in haar promotieonderzoek. Zij promoveerde in oktober 2017.
Het grootste gedeelte van haar onderzoek voerde Van der Biezen uit op de spoedpost, waar huisartsen buiten kantooruren spoedeisende hulp bieden. De verpleegkundig specialist, en ook de physician assistant, worden hier steeds vaker ingezet om huisartsen te ontlasten door bepaalde taken over te nemen. ‘Er zijn verschillende redenen om een VS in te zetten’, zegt Van der Biezen. ‘Bijvoorbeeld om het arbeidsmarkttekort op te lossen, de toegankelijkheid van de huisartsenzorg te waarborgen, en om verpleegkundigen doorgroeimogelijkheden te bieden en daarmee te behouden voor het verpleegkundig beroep. Daar liggen maatschappelijke en politieke ontwikkelingen aan ten grondslag.’
Een andere veel gehoorde reden om een VS in te zetten is om de zorgkosten omlaag brengen. Maar zowel uit het onderzoek bij een spoedpost als uit een literatuurstudie blijkt dat de kosten vrijwel gelijk blijven, zegt Van der Biezen. ‘Het is lastig om een goede kostenanalyse te maken, er zijn veel variabelen en geen enkele spoedpost of huisartsenpraktijk is hetzelfde, maar uiteindelijk kun je de conclusie trekken dat de zorg niet duurder wordt, maar waarschijnlijk ook niet goedkoper.’
Kwaliteit neemt iets toe
Uit het literatuuronderzoek en uit de vragenlijsten die door patiënten op de spoedpost zijn ingevuld, bleek ook dat de patiënttevredenheid iets stijgt. Waar dat aan ligt, is niet helemaal duidelijk. Van der Biezen: ‘Het kan soms aan de personen liggen, maar het is ook zo dat de consulttijd van de VS iets hoger ligt en dat kan voor hogere tevredenheid zorgen. Dat is overigens ook een van de redenen waarom de inzet van de VS niet goedkoper is. Verder zagen we weinig verschil in gebruik van zorg, dus wat betreft aanvraag van testen of verwijzingen naar andere zorgverleners.’
Zowel uit het onderzoek bij een spoedpost als uit een literatuurstudie blijkt dat de zorgkosten bij de inzet van een VS vrijwel gelijk blijven.
Samenwerking moet beter
Uit het onderzoek bleek verder dat de VS op de spoedpost 80 procent van de patiënten zelfstandig kan behandelen. Van der Biezen vergeleek een team van vier huisartsen met een team van drie huisartsen en één VS en met een team van twee huisartsen en twee VS. ‘Als de VS 80 procent van de patiënten kan behandelen, dan zou je zeggen dat je toe kan met een team van één huisarts en drie verpleegkundig specialisten. Toch lukt dat niet in de praktijk. De reden hiervoor is dat de samenwerking tussen de zorgprofessionals te traag verloopt. Op de spoedpost wisselen de teams elke keer waardoor je moet samenwerken met artsen die je niet kent. Daar komt bij dat sommige artsen niet precies weten wat een VS wel of niet mag en kan doen. Als de huisarts niet weet dat een VS bepaalde klachten niet mag behandelen, dan loop je het risico dat deze klacht niet op tijd wordt gezien.’
Een van de aanbevelingen uit het promotieonderzoek is dan ook dat de rol van de VS heel duidelijk moet zijn en dat goed gecommuniceerd moet worden. Van der Biezen: ‘Een team bestaande uit twee huisartsen en twee verpleegkundig specialisten functioneert goed, maar samenwerking is dan wel een aandachtspunt, vooral om iedereen op tijd geholpen te krijgen.’
Visie op de toekomst ontbreekt vaak
In een tweede onderzoek richtte Mieke van der Biezen zich op huisartsen in de dagpraktijk. ‘De VS is nog een relatief nieuwe professie. Ik heb onderzocht waarom een huisarts ervoor kiest een VS in de praktijk op te nemen. Voor huisartsen is vaak de aanleiding dat ze een gewaardeerde praktijkondersteuner de kans willen bieden zich verder te ontwikkelen. Een duidelijke visie op hoe de zorg in de toekomst geleverd gaat worden binnen de praktijk en wat daarbij de rol van de VS is, blijft vaak onduidelijk. Dat maakt het voor zowel de huisarts als de VS lastig om de functie optimaal in te zetten.’
Verpleegkundig specialist heeft veel te bieden
Op de spoedpost blijkt de VS vaak ingezet te worden in plaats van de huisarts. Hij of zij kan daadwerkelijk bepaalde consulten van de huisarts overnemen. Op de dagpraktijk nemen verpleegkundig specialisten niet alleen taken over, maar bieden zij ook aanvullende zorg. Bijvoorbeeld aan ouderen die langer thuis blijven wonen, door samen te werken met mantelzorgers en zelfregie te stimuleren. ‘Als verpleegkundig specialisten ingezet worden enkel en alleen om taken van de huisarts over te nemen, dan is dat jammer, want deze zorgprofessionals hebben veel te bieden.’
Opvallend is dat het zorgmodel weinig is veranderd, ondanks dat de VS als beroepsgroep veel te bieden heeft.
Zorgmodel moet mee veranderen
Wat Van der Biezen het meest heeft verrast is dat het zorgmodel weinig is veranderd, ondanks dat de verpleegkundig specialist een nieuwe beroepsgroep vertegenwoordigt die heel veel te bieden heeft. ‘We zagen dat de VS op de spoedpost consulten overneemt, maar de vragen of dat het meest optimale model van zorg is of dat alle expertises optimaal worden ingezet, komen niet veel aan bod.’ Ligt dat aan het feit dat het vraagstuk op landelijk niveau onvoldoende wordt opgepakt, ligt het aan de artsen of aan de VS zelf die hun rol niet echt pakken? Van der Biezen heeft daar geen antwoord op, maar: ‘het is wel verrassend dat we zo heel erg mee gaan in het bestaande systeem. De maatschappij verandert zo enorm, maar het zorgmodel blijft hetzelfde. Zo’n nieuwe professional kan veel meer opleveren.’
Visie ontwikkelen
Inmiddels zijn er veel voorbeelden in het land van verpleegkundig specialisten die veel waarde toevoegen in de huisartsenpraktijk. Op basis daarvan moeten overheid, beroepsorganisaties, zorgverzekeraars, opleidingen e.d. een breed gedragen visie ontwikkelen. Mieke van der Biezen besluit: ‘Mijn proefschrift biedt veel onderbouwing en maakt inzichtelijk wat de meerwaarde is van de inzet van de verpleegkundig specialist.’
tekst: Maud Notten